Lễ Trừ Tịch còn gọi là lễ để khu trừ ma quỷ, do có từ Trừ Tịch. Lễ Trừ Tịch cử hành vào lúc giao thừa nên còn mang tên là lễ Giao Thừa. Lễ Trừ Tịch được cử hành vào giờ Tý - từ 23 giờ đến 1 giờ, khoảnh khắc bao hàm trong đó một giờ của năm cũ và một giờ của năm mới.

Cúng lễ Trừ Tịch của Việt Nam

Nguồn gốc lễ Trừ Tịch

Người xưa cho rằng có mười hai vị Hành khiển, Phán quan nhà trời tượng trưng cho 12 con giáp từ năm Tý - con chuột đến năm Hợi - con heo, luân phiên trông coi việc dưới hạ giới. Cứ sau mỗi chu kỳ 12 năm lại quay trở về vị Hành khiển đầu tiên. Các quan nhà trời đều có ông Thiện và ông Ác. Ông Thiện chuyên phù hộ những điều tốt đẹp cho con người, còn ông Ác gây ra hạn hán, lụt lội, mất mùa, đói kém. Việc lành hay việc dữ là do sớ tấu của các quan Hành khiển, Ngọc hoàng dựa trên sớ tấu đó mà ban phúc hay trừng phạt con người.

Với quan niệm như thế, người xưa làm lễ rất cẩn trọng. Đúng lúc nửa đêm, quan cũ giao lại công việc, quan mới tiếp nhận. Vào thời điểm này, mọi gia đình đều bày cỗ ra ngoài trời để cúng hai đoàn các quan. Ngày xưa, thậm chí các vị chức sắc ở thôn, xã cũng phải thiết lập hương án chào lạy các quan trời ở nơi trung thiên, ở sân đình, ở văn chỉ, vàng hương, trầu, rượu, hoa quả, xôi gà; tế lễ trọng thể với trống chiêng vang dậy đêm khuya.

Ngày nay, nhiều người không thật hiểu ý nghĩa của Lễ Trừ Tịch. Một số cách hiểu cho rằng cúng ngoài trời lúc Giao Thừa là cúng chúng sinh. Theo quan niệm đó, khi gia tiên được ăn cỗ trong nhà thì ở ngoài chúng sinh, ma đói không biết ăn tết ở đâu, do vậy muốn được yên ổn cả năm mới thì nhất thiết phải có mâm cỗ cúng chúng sinh.

Một số gia đình chỉ biết cúng lễ, vái tứ phương, thậm chí chẳng biết khấn Đương niên, Bản cảnh Thành Hoàng. Ý nghĩa thực của Lễ Trừ Tịch mà ta quen gọi là cúng giao thừa đã dần dần phai nhạt. Xét đến cùng, dù rằng ý nghĩa của việc cúng ngoài trời có biến đổi thế nào đi nữa thì phong tục cổ truyền này vẫn mang ý nghĩa triết học và nhân văn cao đẹp. Hiểu là lễ các quan nhà trời hay lễ chúng sinh đều được, điều cốt yếu là con người ngày thường cư xử phải đạo, không hổ thẹn với các thế lực tâm linh.

Người xưa đã có nhiều câu chuyện răn đời để người sau hiểu rằng: các vị Hành khiển, Phán quan, mặc dù phút bàn giao bận rộn khẩn trương nhưng vì là người nhà trời nên chư vị có tài thấu hiểu ngay ruột gan của gia chủ. Nếu có ý cầu lợi, mua chuộc, đút lót, các vị chỉ nhìn dấu hiệu ở khói hương, lửa đài là biết ngay, không thèm ngó ngàng gì đến vật cúng giao thừa của các gia chủ ấy. Trái lại, những gia đình chân chất, thật thà, ăn ở tử tế thì có khi chỉ cần chén rượu, nén hương, tuy đồ lễ đơn sơ nhưng các vị quan vẫn vui vẻ thưởng thức, dốc lòng phù hộ.

Cúng lễ Trừ Tịch

Theo tục lệ cổ truyền thì Giao thừa được tổ chức nhằm đón các Thiên binh - tức 12 vị Hành khiển. Lúc đó họ đi thị sát dưới hạ giới, rất vội không kịp vào tận bên trong nhà được, nên bàn cúng thường được đặt ở ngoài cửa chính mỗi nhà.

Trên chiếc hương án có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến. Lễ vật gồm các chiếc thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu hoặc nước và vàng mã. 

Sau lễ cúng ngoài trời, mọi gia đình mới bắt đầu lễ cúng trong nhà. Cúng Giao Thừa trong nhà là lễ cúng tổ tiên vào chính thời khắc Giao Thừa vừa tới, nhằm cầu xin tổ tiên phù hộ độ trì cho gia đình mình gặp những điều tốt lành trong năm mới.

Ngoài lễ vật để đưa tiễn hoặc đón tiếp các vị Hành khiển thì do mỗi năm sẽ có một vị quan Đương niên cai quản, nên việc làm sớ tấu cũng như lễ vật cần phải chú ý khấn đúng danh vị của các vị Hành Khiển cùng các vị Phán quan, năm nào thì khấn danh vị của năm ấy.

Mười hai vị Hành khiển và Phán quan

Năm Tý

  • Quan Đương niên là Chu vương Hành khiển. Thiên Ôn hành binh Chi Thần, Lý Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu vàng.

Năm Sửu

  • Triệu vương Hành khiển. Tam thập lục thương hành binh chi thần. Khúc Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu đỏ.

Năm Dần

  • Ngụy vương Hành khiển. Mộc tinh hành binh chi thần, Tiêu Tào phán quân.
  • Lễ vật là áo màu trắng.

Năm Mão

  • Trịnh vương Hành khiển, Thạch tinh hành binh chi thần, Liễu Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu đen.

Năm Thìn

  • Sở vương Hành khiển, Hỏa Tinh hành binh chi thần, Hứa Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu vàng.

Năm Tỵ

  • Ngô vương Hành khiển, Thiên Hao hành binh chi thần, Vương Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu tía.

Năm Ngọ

  • Tuần vương Hành khiển. Ngũ Đạo hành binh chi thần, Lâm Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu vàng.

Năm Mùi

  • Tống vương Hành khiển, Ngũ Đạo hành binh chi thần, Lâm Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu vàng.

Năm Thân

  • Tế vương Hành khiển, Ngũ Miếu hành binh chi thần, Tống Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu trắng.

Năm Dậu

  • Lỗ vương Hành khiển, Ngũ Nhạc hành binh chi thần, Thành Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu hồng.

Năm Tuất

  • Việt vương Hành khiển, Thiên Bá hành binh chi thần, Thành Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu hồng.

Năm Hợi

  • Lu vương Hành khiển, Ngũ Ôn hành binh chi thần, Nguyễn Tào phán quan.
  • Lễ vật là áo màu vàng.

Xem năm nay là năm gì: Lịch Âm Dương - Sự kiện trong năm Âm lịch