Phong tục tập quán và sinh hoạt ngày Tết của Việt Nam

Trong dịp Tết Nguyên đán, có rất nhiều phong tục truyền thống có ý nghĩa sâu sắc của người Việt diễn ra nhằm cầu mong một năm mới an lành, may mắn, an khang, thịnh vượng. Tuy nhiên qua thời gian, xã hội ngày càng phát triển nên có nhiều thay đổi, một số phong tục đã mai một,...

Các phong tục ngày Tết đã thất truyền

Sêu Tết

Ngày xưa các cặp trai gái đang trong thời kỳ hứa hôn, trước Tết người con rể tương lai phải mang lễ đến biếu bố mẹ vợ.

Trồng và hạ nêu

Trên cây treo một số vật tượng trưng gọi là bùa nêu để trừ tà quỷ. Lệ thường người dân trồng câu nêu vào ngày 23 tháng Chạp cũng là ngày tiễn đưa ông Táo về trời. Lễ hạ nêu nhằm ngày mùng 7 tết để kết thúc một năm mới

Hát sắc bùa

Sau giao thừa, trẻ em nhà nghèo tụ thành từng nhóm, đến cửa các nhà vừa hát vừa gõ trống. Chủ nhà bao giờ cũng mở cửa ra phát tiền mừng tuổi cho các em để hai bên cùng gặp hên.

Gánh nước

Ngay sau Giao thừa hoặc sáng mồng một, người nhà mang thùng ra sông hoặc ra giếng làng gánh nước về đổ đầy chum vại, với hy vọng sang năm mới của cải như nước non.

Chúc Tết theo thứ tự

Chúc theo thứ tự mồng một nhà chồng, mồng hai nhà vợ, mồng ba nhà thầy. Ngày nay tùy theo thời tiết, đường sá, tiện bên nào thì đến bên đó trước.

Lạy sống ông bà

Con cháu đến chúc Tết việc đầu tiên là phải vào quỳ lạy sống các cố và ông bà.

Đốt pháo

Thường hay có trong dịp cúng tất niên hay thời khắc giao thừa ngày Tết cổ truyền trước đây. Từ năm 1994, nhà nước Việt Nam đã cấm đốt pháo vì tính chất nguy hiểm dễ gây sát thương của nó. Thay vào đó, chính quyền tổ chức các đêm bắn pháo hoa cho người dân thưởng thức.

Các phong tục ngày Tết phổ biến

Mua và xin câu đối trước Tết

Nhiều người ta mua một câu đối hay hoặc một vài chữ Nho, chữ Hán-Nôm, thư pháp chữ Việt mang ý nghĩa cầu an, cầu tài lộc cho năm mới.

Mâm ngũ quả và bàn thờ gia tiên

Được bày biện cầu kỳ đầy đủ vật lễ. Người nội trợ có ý thức mua đủ năm loại quả và trình bày sao cho đẹp mắt và có ý thể hiện vẻ sung túc của gia đình.

Xông nhà

Người ta nhờ người hợp tuổi, hợp mệnh đến xông nhà, cầu mong sang năm lấy được vía tốt của người xông nhà.

Chọn hướng xuất hành

Sau giao thừa, có người xuất hành đi du xuân luôn. Họ chọn một hướng tương hợp tương sinh với mình với con giáp của năm để xuất hành cầu tài đón lộc.

Mừng tuổi

Chúc mừng tuổi người lớn - ông bà, cha mẹ, họ hàng và lì xì cho trẻ nhỏ.

Lễ chùa

Có người cả năm không đi lễ, nhưng đến Tết nhất thiết phải qua chùa thắp nén hương, dâng tiền giọt dầu hoặc tiền công đức cho chùa. Vào ngày đầu năm, tại chốn linh thiêng, người ta tin rằng điều cầu khấn của mình có nhiều khả năng thành hiện thực.

Mua muối

Đầu năm mọi nhà đều mua muối để cầu may mắn đến. Vẫn có câu là đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi.

Khai ấn và Khai bút

Đầu Xuân, nhằm vào ngày tốt, giờ tốt, người có chức tước khai ấn - đóng con dấu lần đầu tiên trong năm; học trò, sĩ phu khai bút - viết bài hoặc một đoạn văn, một câu thơ... đầu tiên trong năm; nhà nông khai canh - cày ruộng, làm đất, trồng, cấy lần đầu tiên trong năm; người buôn bán thì khai thương - mở hàng lần đầu tiên trong năm,... Sau ngày mùng một, dù có mải vui cũng chọn ngày để khai nghề, làm lấy ngày. Nếu như mùng một tốt thì chiều mùng một bắt đầu. Riêng khai bút thì Giao thừa xong, chọn giờ Hoàng đạo không kể mùng một là ngày tốt hay xấu. Người thợ thủ công nếu chưa ai thuê mướn đầu năm thì cũng tự làm cho gia đình một sản phẩm, một dụng cụ gì đó. Người buôn bán, vì ai cũng chọn ngày tốt nên phiên chợ đầu xuân vẫn đông, mặc dầu người bán chỉ bán lấy lệ, người ta thường chợ Tết cùng với du xuân - đi chơi Tết.

Đi lễ chùa và xin xăm

Miền Bắc gọi là xin thẻ, không ai biết chắc chắn phong tục này có từ bao giờ và tại sao nhưng trong những ngày đầu năm Âm lịch thì rất nhiều người thích đi lễ ở các lăng tẩm, đền chùa để cúng bái và xin xăm nhất là vào buổi sáng mồng một, phong tục này thường được tiến hành chung với tục lệ chọn hướng xuất hành và hái lộc. Xin xăm là một hình thức tin vào các thẻ xăm có ghi lời sấm báo trước điềm lành hay dữ trong năm và thường cần có thầy bàn xăm. Ở miễn Bắc có tục bốc quẻ thẻ giống như tục xin xăm ở phía Nam. Người xin thẻ dâng một lễ mọn rồi chọn lấy một quẻ thẻ bằng tre viết chữ Hán. Trên quẻ thẻ thường ghi một câu văn ngắn gọn rút từ điển tích Trung Hoa cổ. Căn cứ câu văn ấy, người xin thẻ có thể luận ra tiền định cuộc đời mình trong năm đó. Nếu không thông thạo Hán Văn, có thể thuê thầy đồ luận giải giúp. Ngày nay, người ta thường bỏ thẻ tre và thay vào đó bằng những tờ bướm in chữ quốc ngữ với lời giải được soạn sẵn.

Sinh hoạt ngày Tết

Áo quần mới

Ngày xưa, trước Tết một thời gian ngắn, các bà các mẹ trong nhà phải thức khuya quay tơ, dệt vải, may áo quần mới cho cả nhà. Công việc này thường kết thúc vào ngày cuối năm. Đến sáng mùng Một Tết, cả nhà dậy sớm, thay quần áo mới để làm lễ gia tiên. Người ta cho rằng cần phải rũ bỏ những cái cũ, cái không may mắn đi theo quần áo cũ và đón một năm mới với nhiều hi vọng và niềm vui mới từ bộ quần áo mới đó.

Dọn dẹp nhà cửa trước Tết

Do tục kiêng cữ quét nhà trong ngày Tết. Theo quan niệm dân gian, việc quét nhà trong ngày Tết sẽ quét đi theo cả lộc xuân (xác pháo đốt trong đêm giao thừa ngày xưa), người quét nhà sẽ bị rông cả năm; (rông: được hiểu như sự xui xẻo).

Trả nợ cũ

Đối với nhiều người Việt, dịp tất niên là dịp trả nợ cũ, xóa bỏ xích mích của năm cũ, để hướng tới năm mới vui vẻ hòa thuận hơn.

Trò chơi dân gian

Bịt mắt bắt dê, múa võ, hát bội, hát cải lương, hát chèo, đánh đu, thi leo cột mỡ, đập niêu, chọi gà; bài chòi; chơi tổ tôm điếm; chơi cờ người và nhiều trò dân gian cổ truyền khác.

Cờ bạc

Ngày xưa các gia đình có nề nếp quanh năm cấm đoán con cháu không được cờ bạc rượu chè nhưng trong dịp Tết thì tam cúc, cờ gánh, cờ nhảy, chắn, tổ tôm, lắc bầu cua,... ai thích trò nào chơi trò ấy. Đến lễ khai hạ (hạ nêu) thì xé bộ tam cúc, cất bộ tổ tôm...hoặc đốt các bộ bài trong lễ hóa vàng. Tết ngày nay thì có chơi bài tứ sắc, tiến lên, xì phé, bầu cua, lô tô,...

Treo quốc kỳ

Những năm sau ngày thống nhất đất nước, tại Việt Nam, ngày tết cũng như các ngày lễ trong năm, chính phủ đều khuyến khích treo quốc kỳ. Các công sở, công ty, trường học, nơi sinh hoạt công cộng thường treo quốc kỳ kèm bích chương "Chúc mừng năm mới" và các loại cờ ngũ sắc.

Đi chợ hoa

Chợ hoa Tết từ lâu đã trở thành một trong những nét đặc trưng của ngày Tết cổ truyền Việt Nam. Người đi chợ hoa không chỉ để chọn một cành đào, chậu mai mà còn là dịp tìm những phút giây thư thái trong tâm hồn, hi vọng về một mùa xuân đầm ấp, hạnh phúc và cùng nhau chào đón năm mới an khang, thịnh vượng.

Đi du lịch

Theo phong tục xưa nay của người Việt Nam, đầu năm thường là dịp đi lễ chùa cầu lộc, cầu tài, cầu may mắn cả năm. Tuy nhiên trong những năm gần đây thói quen này bắt đầu thay đổi, sau một năm bận rộn với công việc và những lo toan trong cuộc sống, nhiều người thường tranh thủ những ngày nghỉ Tết dài đầu năm để đi du lịch, được trải nghiệm văn hóa đón Tết tại các vùng miền trên đất nước.

Giữa hai luồng ý kiến về Tết truyền thống và Tết hiện đại, một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian cho rằng: “Tranh thủ du lịch cũng là một ứng xử, một trải nghiệm. Cần tôn trọng những ứng xử đó vì đó là tự do lựa chọn của người ta. Giao thừa, khi ở bất cứ nơi đâu mà hướng về tổ tiên, bản quán thì đều có tâm hồn Tết cả”.

Xem thêm Các phong tục trong ngày Tết Nguyên Đán